Skandynawia od lat uchodzi za raj dla miłośników przyrody, wędrówek i biwakowania. Nie bez powodu — w krajach takich jak Norwegia, Szwecja czy Finlandia obowiązuje unikalne prawo znane jako allemannsretten (szw. i norw.) lub jokamiehenoikeudet (fin.), czyli „prawo każdego człowieka”.

To szczególne uregulowanie prawne gwarantuje każdemu swobodny dostęp do natury, nawet na terenach prywatnych — pod warunkiem przestrzegania pewnych zasad.

Biwak w namiocie Marabut. Islandia. foto: Bartlomiej Charzynski

Czym jest prawo do swobodnego dostępu do natury?

Prawo to ma swoje korzenie w tradycji ludowej i zostało wpisane do ustawodawstwa tych krajów. Zakłada, że każdy ma prawo:

• poruszać się pieszo, na nartach lub rowerze przez tereny nieogrodzone,
• zbierać dzikie owoce, grzyby i kwiaty,
• kąpać się w jeziorach i rzekach,
• oraz rozbić swój namiot biwakowy na jedną noc w większości miejsc 

To ostatnie szczególnie interesuje miłośników biwakowania — ponieważ oznacza, że można niemal bez ograniczeń nocować na łonie przyrody, bez konieczności poszukiwania kempingów czy płatnych miejsc noclegowych.

Zasady biwakowania pod namiotem

Choć prawo jest liberalne, wiąże się z odpowiedzialnością. Główne zasady, jakie należy przestrzegać podczas biwakowania w Skandynawii, to:

• Z dala od domostw – namiot należy rozbić co najmniej 150 metrów od najbliższego zabudowania.
• Czas ograniczony – można nocować w jednym miejscu maksymalnie przez 1–2 noce. Dłuższy pobyt wymaga zgody właściciela.
• Nie szkodzić przyrodzie – obowiązuje całkowity zakaz zostawiania śmieci, niszczenia roślinności i rozpalania ognisk tam, gdzie jest to zabronione (szczególnie w sezonie letnim).
• Szanuj innych – cisza, porządek i niezakłócanie spokoju innych użytkowników przestrzeni to podstawa.

Namiot Marabut na Lofotach w Norwegii. Foto: Karol Nienartowicz

Różnice między krajami

Choć ogólna idea prawa dostępu do ziemi jest wspólna dla Norwegii, Szwecji i Finlandii, istnieją pewne różnice w szczegółach:

• Szwecja: Allemansrätten jest wpisane do konstytucji. W praktyce bardzo liberalne – biwakowanie w lasach i nad jeziorami jest powszechne.
• Norwegia: podobne zasady jak w Szwecji, ale większy nacisk na ochronę przyrody w parkach narodowych.
• Finlandia: Jokamiehenoikeudet pozwala także na  korzystanie z zasobów naturalnych oraz biwakowanie
• W Danii i Islandii przepisy są bardziej restrykcyjne — biwakowanie na dziko jest tam co do zasady zakazane lub bardzo ograniczone.

Wolność z odpowiedzialnością

Skandynawski model dostępu do natury to rzadki przykład równowagi między wolnością a odpowiedzialnością obywatelską. Działa tak dobrze, ponieważ mieszkańcy tych krajów od dziecka uczą się szacunku do przyrody. Dla turystów to szansa na unikalne doświadczenie — namiot pod rozgwieżdżonym niebem, szum jeziora i śpiew ptaków bez konieczności rezerwacji miejsca.

Ale ta wolność nie jest dana raz na zawsze. Aby przetrwała, konieczne jest przestrzeganie zasad i dbanie o to, co przyroda ma najlepszego do zaoferowania.

Biwakowanie w parkach narodowych – przywilej i odpowiedzialność

Choć prawo do swobodnego dostępu do natury obejmuje również wiele terenów chronionych, takich jak parki narodowe, to właśnie tam obowiązują często bardziej restrykcyjne zasady. Skandynawskie parki narodowe to perły dzikiej przyrody – rozległe połacie lasów, gór, jezior i tundry, które są domem dla rzadkich gatunków fauny i flory. Ochrona tych obszarów sprawia, że biwakowanie wymaga tu większej rozwagi.

Szwecja

W szwedzkich parkach narodowych obowiązują zróżnicowane zasady, zależnie od konkretnego obszaru. W wielu z nich nocleg na dziko jest możliwy, ale tylko w wyznaczonych miejscach. Często dostępne są proste schronienia (vindskydd), miejsca ogniskowe i toalety kompostowe. Przykładowo:

• Sarek – jeden z najbardziej dzikich parków Europy, bez infrastruktury turystycznej, ale z całkowitą wolnością biwakowania.
• Abisko – popularny wśród turystów, posiada wyznaczone miejsca do biwakowania, ale swobodne rozbijanie namiotu poza nimi jest akceptowalne, o ile nie narusza przyrody.

Norwegia

Norweskie parki narodowe również objęte są zasadą allemannsretten, ale z dodatkowymi ograniczeniami:

Biwakowanie jest zazwyczaj dozwolone, jednak z zakazem wrażliwych stref przyrodniczych (np. siedlisk ptaków).

Ogniska są często zabronione, szczególnie od 15 kwietnia do 15 września.

W parkach takich jak Jotunheimen czy Rondane, namioty można rozbijać z dala od szlaków i budynków, przy zachowaniu zasad etycznego kontaktu z naturą.

Finlandia

W fińskich parkach narodowych (zarządzanych przez Metsähallitus) biwakowanie na dziko jest szeroko akceptowane w ramach jokamiehenoikeudet, ale zazwyczaj promuje się korzystanie z wyznaczonych miejsc biwakowych, które są dobrze wyposażone i bezpłatne.W wielu parkach (np. Oulanka, Nuuksio, Urho Kekkonen) znajdziemy darmowe wiaty i domki dostępne dla turystów. Biwakowanie w bezpośrednim sąsiedztwie atrakcji przyrodniczych może być ograniczone.

Parki narodowe Skandynawii oferują niezrównane możliwości bliskiego kontaktu z dziką przyrodą – ale wymagają od odwiedzających świadomości ekologicznej i znajomości lokalnych przepisów. Przed wyruszeniem warto sprawdzić konkretne zasady obowiązujące w danym parku, dostępne zwykle na stronach internetowych służb ochrony przyrody. Warto również zaopatrzyć sie w dobre namioty by trudne warunki pogodowe nie zepsuły nam wypoczynku.

Namiot Marabut na Lofotach w Norwegii. Foto: Karol Nienartowicz

Jeśli planujesz wyprawę pod namiot po Skandynawii, pamiętaj, że największym luksusem nie jest liczba gwiazdek w hotelu, lecz gwiazdy nad twoim namiotem – i przywilej korzystania z nich w sposób odpowiedzialny.